Shkup, 5 korrik – Njerëzit në Maqedoni e dinë më së miri se të qenit vend kandidat për anëtarësim në BE është bërë një frazë boshe. Në shumë vende anëtare, përkundër ndryshimit të fundit në retorikë, nuk ka interes për pranimin e vendeve të reja në Union, thotë Martens për “Sloboden Peçat” transmeton Zhurnal.mk
Michael Martens është një gazetar, shkrimtar dhe ekspert gjerman për çështjet e Ballkanit dhe ishte një korrespondent politik për një kohë të gjatë për gazetën Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAC) për rajonin e Ballkanit. Gjatë karrierës së tij ka raportuar nga Shën Petërburgu, Athina, Stambolli dhe Vjena, ndërsa nga viti 2002 deri në vitin 2009 ka qenë korrespondent i FAC nga Beogradi. Në këtë intervistë ai flet për zgjerimin e BE-së dhe integrimin europian të Ballkanit Perëndimor.
Në takimin e fundit, Këshilli Evropian përsëriti “angazhimin e tij të plotë të qartë ndaj perspektivës evropiane të Ballkanit Perëndimor dhe mbështetjen për përshpejtimin e procesit të anëtarësimit dhe reformave”. Si i kuptoni këto fjalë, çfarë do të thotë ai “angazhim pa ekuivok”?
Janë fjalë të bukura, por kam frikë se do të mbeten vetëm fjalë. Pas sulmit të fundit rus në Ukrainë në shkurt 2022, të gjithë thanë se bota ka ndryshuar dhe asgjë nuk do të jetë njësoj. Ndërsa kjo është e vërtetë në shumë mënyra, kam frikë se nuk është e vërtetë për politikën e zgjerimit. Sepse, përveç fjalëve të bukura, çfarë ndodhi në të vërtetë? Po, Moldavia dhe Ukraina tani janë gjithashtu kandidatë për anëtarësim në BE. Por askush nuk e di më mirë se njerëzit në vendin tuaj se të jesh një vend kandidat nuk do të thotë më shumë. Të jesh kandidat për anëtarësim në BE është bërë një frazë boshe që do të thotë pak. Është si të pranohesh në një dhomë pritjeje pa rrugëdalje.
Ju keni thënë (shkruar) shumë herë se zgjerimi ka vdekur. Pse? Vendet nga Ballkani Perëndimor nuk janë apo BE-ja nuk është gati për këtë?
Kjo i ngjan pak pyetjes së pulës dhe vezës: cila erdhi e para? A ka vdekur politika e reformës sepse perspektiva e anëtarësimit në BE nuk është më e besueshme? Apo perspektiva nuk është më e besueshme sepse politika e reformës ka vdekur? Një gjë është e sigurt: në shumë vende anëtare të BE-së, pavarësisht ndryshimit të fundit në retorikë, nuk ka interes për pranimin e vendeve të reja në Union. Presidenti francez Macron e ka thënë shumë herë: BE-ja nuk funksionon më mirë me 27 anëtarë, sepse kjo do të thotë 27 veto të mundshme kundër vendimeve të përbashkëta. Macron pyet: Nëse BE-ja me 27 anëtarë ka vështirësi në marrjen e vendimeve të përbashkëta, si mund të funksionojë BE-ja me 33 apo edhe më shumë anëtarë? Macron thotë se ka frikë se një BE në të cilën Beogradi, Tirana, Prishtina, Shkupi, Podgorica dhe Sarajeva mund të bllokojnë vendimet me veton e tyre, do të bllokojë vazhdimisht veten për ato çështje që kërkojnë unanimitet. Madje nuk ka rëndësi nëse ndani skepticizmin e tij apo jo. I rëndësishëm është fakti se ky nuk është vetëm pozicioni i Parisit, por edhe i disa kryeqyteteve të tjera. Dhe ky mund të mbetet qëndrimi i Parisit edhe pasi Macron të jetë larguar. Është e njëjta gjë në Berlin, megjithëse qeveria ndoshta do ta mohonte. Pra, t’i kthehemi pyetjes suaj: më e keqja nga të gjitha është se edhe nëse vendet e Ballkanit Perëndimor do të ishin gati për t’u anëtarësuar nesër, BE-ja nuk do të ishte ende gati.
Euroskepticizmi në rajon po rritet dhe BE-ja nuk ka zgjidhje për të. Sa i dobishëm mund të jetë anëtarësimi i Ballkanit Perëndimor në tregun e vetëm, çfarë do të thotë?
Nuk ka zgjidhje magjike që zgjidhin të gjitha problemet përnjëherë, por besoj se anëtarësimi në tregun unik është një ide që duhet debatuar seriozisht në rajon. Ndryshe nga sa pretendojnë shumë, anëtarësimi në tregun e vetëm nuk do të thotë se anëtarësimi politik në BE nuk do të jetë i mundur. Është vetëm një hap kalimtar. Askush i njohur nuk mund të parashikojë se çfarë do të ndodhë në 20 apo 30 vjet. Por ne mund dhe duhet të planifikojmë për të ardhmen e afërt, që do të thotë gjashtë apo tetë vitet e ardhshme. Ideja për t’u ofruar vendeve të Ballkanit Perëndimor anëtarësimin në tregun e vetëm u propozua së fundmi nga grupi parlamentar CDU/CSU në Bundestagun gjerman. Ai u refuzua nga qeveria, pasi CDU/CSU është aktualisht në opozitë, por kjo mund të ndryshojë pas zgjedhjeve të ardhshme. Pra, çfarë propozon CDU/CSU? Koalicioni sugjeron përfshirjen e një objektivi afatmesëm në procesin e negociatave: Anëtarësimi i plotë politik duhet të mbetet qëllimi përfundimtar për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Por derisa të arrihet kjo, anëtarësimi në tregun e përbashkët evropian duhet të ofrohet – anëtarësim i shpejtë, brenda shtatë apo tetë viteve nga tani. Kjo do të thoshte se vendet e Ballkanit Perëndimor do të ishin anëtarë të plotë të sferës ekonomike të BE-së. Për këtë vendosi Norvegjia pa kontrolle doganore. Ajo donte të bëhej anëtare e tregut të vetëm, por jo e BE-së. Pyetja është: Nëse kjo është e mirë për Norvegjinë, a mund të jetë e keqe për Maqedoninë e Veriut? Efekti i anëtarësimit do të ishte: në vend që ju të vini në BE, BE-ja do të vinte tek ju, të paktën ekonomikisht. Në terma afatgjatë, kjo mund të shpresojë të ngadalësojë emigracionin. Nëse jeta është e mirë në vendin e tyre, pse njerëzit do të shpërngulen në një vend tjetër? Shumë ekonomistë dhe sipërmarrës në rajon janë “për” idenë, pasi ajo do të përmirësojë opsionet e tyre të biznesit. Të bësh biznes në Shkup ligjërisht do të ishte njësoj si të bësh biznes në Kopenhagë ose Selanik, nëse Maqedonia e Veriut do të ishte anëtare e BE-së. Dhe Greqia është një shembull i mirë se çfarë mund të thotë anëtarësimi në tregun e përbashkët. Kur Greqia iu bashkua Komunitetit Evropian në vitin 1981, ajo ishte më e varfër se Jugosllavia. Sot, ajo ka një GDP më të lartë për frymë se çdo republikë ish-jugosllave, përveç Sllovenisë. Por Sllovenia është gjithashtu në tregun e përbashkët.
Maqedonia është një rast specifik. Pas vetos greke, ne u përballëm me kushte bullgare dhe është normale që njerëzit të zhgënjehen me BE-në. Çfarë duhet të bëjë ajo në rastin tonë?
Vendi juaj është viktimë e shantazhit të dyfishtë. Pas atij grek, tani shohim shantazh bullgar, edhe më keq, sepse Bullgaria po përpiqet të minojë thelbin e identitetit maqedonas. Më duhet të pranoj se kjo është një pikë për të cilën kam qenë naiv në të kaluarën. Pas zgjidhjes së konfliktit me Greqinë, mendova se rruga drejt anëtarësimit në BE për Maqedoninë e Veriut ishte e lirë. Fatkeqësisht, kjo ishte e gabuar. Por kjo nuk është vetëm për shkak të Bullgarisë. Procesi i zgjerimit në përgjithësi ka probleme shumë më të thella se vetë Sofja. Nuk bëhet fjalë më për meritat e vendeve kandidate. Në vend të kësaj, ajo u rrëmbye nga interesat kombëtare të shumë shteteve anëtare. Fatkeqësisht, BE-ja mund të bëjë shumë pak për këtë. Shantazhi nuk vjen nga Brukseli, por nga një shtet anëtar dhe secili mund të vendosë në mënyrë të pavarur për politikën e tij. Mosmarrëveshja për emrin me Greqinë nuk u zgjidh nga Brukseli, por në mënyrë dypalëshe nga dy qeveri në Athinë dhe Shkup që më në fund donin një zgjidhje. Derisa kjo situatë të përsëritet mes Sofjes dhe Shkupit, nuk jam i sigurt nëse do të ketë zgjidhje. Shpresoj se qeveria e re e koalicionit në Sofje do të ketë një qasje më të arsyeshme, më fqinjësore ndaj Maqedonisë së Veriut. Brukseli nuk mund të urdhërojë Bullgarinë të bëjë asgjë më të arsyeshme. Por ka një gjë që Brukseli mund të bëjë: të bëjë një ofertë tërheqëse për rajonin duke hapur tregun e vetëm për ato vende reformuese. Pra, të paktën anëtarësimi ekonomik në BE. Sigurisht, edhe kësaj mund të vihet veto, por shpresoj që asnjë vend i BE-së të mos jetë aq dritëshkurtër sa ta bllokojë atë.
Si do të ndikojë në rajon situata mes Prishtinës dhe Beogradit?
Nga ajo që kam dëgjuar, Kosova mund të bëjë një ofertë të re: të drejtat e serbëve në Kosovë do të organizohen si ato të serbëve në Kroaci. Nuk jam i sigurt se ku do të çojë kjo, por nëse Prishtina merr një iniciativë të tillë, ky mund të jetë një zhvillim interesant. Qeveria në Kosovë duket se ka shumë mbështetje nga populli i saj, kështu që nuk pres që ata të dorëzohen para kërkesave të SHBA-së.
